بعضی از کودکان خانه‌ای با وفور و راحتی صحبت می‌کنند، اما در محیط‌های اجتماعی خارج از خانه کمتر یا اصلاً صحبت نمی‌کنند. این کودکان اغلب پرحرف هستند و با افرادی که با آنها ارتباط خوبی دارند، راحتی دارند. اما در مواجهه با اضطراب، ممکن است گفتار خود را محدود کنند. آنها دنیا را در مرزهای مشخصی برای اینکه کی، کجا و کیفیت مکالمه را تعیین می‌کنند. به عنوان مثال، یک کودک ممکن است با پدربزرگ و مادربزرگ خود راحت صحبت کند، اما با همسایه‌ها یا افراد دیگر در جامعه صحبت نکند. کودک دیگری ممکن است با همه افراد جامعه راحتی داشته باشد، اما در مدرسه صحبتی از خود نشان ندهد. برخی از کودکان با بزرگسالان انتخابی ارتباط برقرار می‌کنند، اما با همسالانشان نه.
این وضعیت هم برای کودکان و هم برای والدین می‌تواند طاقت‌فرسا و استرس‌زا باشد. والدین به سختی می‌توانند به این وضعیت تن آورند و به راه‌حل‌های کوتاه‌مدت متوسل شوند که به طور ناخواسته مشکل را حفظ می‌کنند. به عنوان مثال، والدین و معلمان ممکن است زمانی که از کودک سوالی می‌پرسند، به جای اجازه دادن به کودک که خودش پاسخ دهد، خود پاسخ دهند و از او در لحظه نجات دهند. این اقدامات ممکن است در طول زمان به اتکای بیش از حد به بزرگتر شدن برای برقراری ارتباط و حتی کمتر شدن واکنش‌های کلامی کودک منجر شود.
والدین، معلمان و سایر بزرگان نگران می‌شوند که چه کاری می‌توانند انجام دهند تا این چرخه را شکست دهند. در ادامه، چند دستورالعمل خاص بر اساس شواهد برای کمک به کودکان مضطرب برای شکستن دیوار صوتی آمده است:
در شروع یک تعامل جدید از پرسیدن سؤالات ناگهانی مقاومت کنید
به کودک خود فرصت دهید تا در هر محیط اجتماعی جدید بدون اینکه از او سؤالی فوری بپرسید، خود را گرم کند. برای مثال، وقتی به جشن تولد می‌رسید، فرزندتان را تشویق نکنید که بگوید “تولدت مبارک”. به جای آن، منطقه تولد را با فرزندتان کاوش کنید و به او آزادی عمل و توجه مثبت بدون انتظار یا تقاضا بدهید.
توجه مثبت داشته باشید و اجازه دهید فرزندتان رهبری کند
متوجه می‌شوم که از این روش در ارتباط با کودکان خود خوشتان می‌آید. نگاه کنید، فرزند عزیزمان در حال بازی با قطارها است. چقدر خوب است که می‌تواند قطارها را به هم وصل کند و در خیلی خطوط حرکت دهد. به نظر می‌رسد که واقعاً لذت می‌برد.
می‌فهمم که به آسمان نگاه می‌کنی. آیا ابرها را می‌بینی؟ این واقعاً جذاب است که طبیعت را با دقت مشاهده می‌کنی.
وقتی می‌گویی “مامان، من می‌خواهم بچه‌ها را بغل کنم”، من متوجه می‌شوم که می‌خواهی با بچه‌های کوچکتر بازی کنی و آنها را به عنوان دوستان خود در نظر بگیری. این نشان از مهربانی و انسان‌مداری نشان می‌دهد.
توجه شما به اعمال و حرف‌های فرزندتان واقعاً قابل تحسین است. این نه تنها به ارتقاء روابط خانوادگی کمک می‌کند، بلکه به کودکان هم اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی می‌دهد
مقاله چگونه اعتماد به نفس کودکمان را افزایش دهیم؟ را مطالعه کنید.
نزدیکی فیزیکی خود به دیگران را در نظر بگیرید
وقتی کودک شما گرم شد، میتوانید با فاصله از سایرین شروع به سوال پرسیدن کنید. این کار به پاسخ دادن به شما توسط کودک کمک می‌کند و می‌تواند مکالمه با او را بهبود ببخشد. به عنوان مثال، میتوانید بپرسید: “به نظر شما کیک مکس وانیلی بهتره یا کیک شکلاتی؟” یا “من نمی‌دونم، شاید یک دلقک یا جادوگر در مهمانی باشه؟”
وقتی کودک به طور مداوم به سوالات شما پاسخ می‌دهد، میتوانید کم‌کم مکالمه‌تان را به دیگر بزرگترها در مهمانی نزدیکتر کنید. این به کودک کمک می‌کند تا با دیگران راحت‌تر صحبت کند. او همچنین می‌تواند به دیگران مستقیماً پاسخ دهد و در مکالمات شرکت کند.
برای معلمان نیز، برنامه‌ریزی یک قرار ملاقات با والدین و فرزند قبل از ساعت مدرسه می‌تواند مفید باشد. این کمک می‌کند که کودک با شما گرم شود و به مرور با دیگر دانش‌آموزان و معلمان راحت‌تر ارتباط برقرار کند. در این قرار ملاقات، میتوانید در فاصله‌ای بنشینید و در حالی که والدین و کودک بازی می‌کنند و صحبت می‌کنند، به موضوعات دیگری اختصاص دهید. به آرامی نزدیک شوید و توجه مثبت خود را به بازی کودک و مکالمات والدینش نشان دهید. این کار به کودک کمک می‌کند تا با اطمینان به والدینش حرف بزند و مکالماتش را به دیگران منتقل کند.
همچنین بخوانید: نقش خانواده در شکل‌گیری اضطراب کودکان
پس از گرم کردن، سوالات انتخابی را بپرسید
بهتر است سوالاتی بپرسید که پاسخ دادن به آنها آسان باشد و امکان اشاره به پاسخ را نداشته باشد. سوالات انتخابی نیز می‌توانند کمک کنند، زیرا گزینه‌های پاسخ واضح تری ارائه می‌دهند. در ادامه، نمونه‌هایی از این نوع سوالات را ارائه می‌دهم:
- 1. آیا می‌خواهی این آخر هفته به شنا بروی یا به پارک بروی؟
- 2. ترجیح می‌دهی امروز با اسباب بازی‌ها بازی کنی یا کتاب بخوانی؟
- 3. آیا می‌خواهی به نمایشگاه علوم بروی یا به حیاط بازی دوستانت بروی؟
- 4. امروز غذای مورد علاقه‌ات را بخواهی یا یک غذای جدید را امتحان کنی؟
- 5. آیا می‌خواهی با دوچرخه به پارک بروی یا پیاده‌روی کنی؟
- 6. ترجیح می‌دهی برای ناهار مکمل بخوری یا غذای اصلی را انتخاب کنی؟
- 7. آیا می‌خواهی در پیتزا سوسیس و پپرونی بخوری یا پیتزا مخلوط سبزیجات؟
- 8. کدام رنگ رزومه پارچه‌ی خود را برای مهمانی انتخاب می‌کنی؟ آبی یا قرمز؟
- 9. برای تولدت می‌خواهی تورت تولد شکلاتی داشته باشی یا تورت تولد موزی؟
- 10. آیا می‌خواهی با دوستانت در پارک بازی کنی یا در خانه بمانی و بازی کنی؟
سوالات انتخابی و ارائه گزینه‌های پاسخ واضح می‌توانند به کودک کمک کنند تا به راحتی و با شفاهی به سوال پاسخ دهند.
در برابر ژست های تقویت کننده مقاومت کنید
هنگامی که کودک شما در پاسخ به سوالات اشاره می‌کند، میتوانید از اصرار برای تقویت و پذیرش ژست به عنوان پاسخ پرهیز کنید. به جای اینکه به طور مستقیم به ژست واکنش دهید، از کودک خود بخواهید تا پاسخی شفاهی ارائه دهد. مثال‌هایی از این روش به شرح زیر است:
- 1. اگر کودک شما به کیک شکلاتی اشاره کند، به او بگویید: “این همان شکلاتی است یا کیک وانیلی که به آن اشاره می‌کنید؟”
- 2. اگر کودک به سوال بله یا خیر با سر تکان دادن پاسخ دهد، به او بدهید: “ممنون که به من اطلاع دادید که بله گفتی. الان می‌پرسم که چرا؛ آیا می‌پسندی کیک شکلاتی یا وانیلی؟”
همچنین، اگر کودک هنوز ساکت باشد و به صورت شفاهی پاسخ ندهد، میتوانید او را به یک منطقه ساکت‌تر ببرید و دوباره سوال کنید. وقتی او به صورت شفاهی پاسخ می‌دهد، میتوانید این پاسخ را با دیگران به اشتراک بگذارید. این روش به کودک کمک می‌کند تا به تدریج به صورت شفاهی و با اعتماد به نفس به سوالات پاسخ دهد و به تدریج به مکالمات با دیگران بپیوندد.
برای کمک بیشتر به اضطراب کودک این مقاله را بخوانید: اضطراب در کودکان به چه شکلی خودش را نشان می دهد؟
همه رفتارهای کلامی را تحسین و تقویت کنید
یک قاعده کلی در رفتار با کودکان وجود دارد که می‌گوید وقتی به چیزی توجه می‌کنیم، فراوانی آن افزایش می‌یابد. به همین دلیل، مهم است که وقتی کودک به صورت شفاهی پاسخ می‌دهد، این رفتار مورد توجه و تحسین قرار گیرد. میتوانید از بازتاب (تکرار آنچه کودک گفته است) و تحسین خاص (جنبه‌های تمجید از اشتراک‌گذاری او) برای تقویت این رفتار استفاده کنید. در ادامه، نمونه‌هایی از این نوع تقویت را ارائه می‌دهم:
- 1. اگر فرزند شما می‌گوید کیک شکلاتی را می‌خواهد، میتوانید بگویید: “کیک شکلاتی را میخواهید. از اینکه به من اطلاع دادید که چه میخواهید، ممنونم.”
- 2. اگر کودک به شما چیزی را نشان می‌دهد، میتوانید آنچه را که نشان داده است تکرار کنید و تمجید کنید: “این یک کیک شکلاتی است. خیلی خوب که به من نشان دادی.”
مهم است که تمجید‌ها طبیعی باشند و متناسب با موقعیت باشند. همچنین باید تمجید‌ها به گونه‌ای ارائه شوند که کودک راحتی داشته باشد و به او احساس تقدیر کنندگی کنند. از تمجیدهای آرام و بی‌پروا برای کودکانی که از شخصیت‌های مضطرب استفاده کنید، زیرا برای آنها معمولاً موثرتر هستند. به عبارت دقیق‌تر، تمجید‌هایی که آرام باشند و بی‌پروا و از طریق تشویق نمایشی انجام نشوند برای بسیاری از کودکان مفیدتر هستند.
گامهای بعدی من کدام است؟
کودکانی که مواجه با مشکلات گفتاری و اضطراب اجتماعی هستند، ممکن است نیاز به حمایت و درمان داشته باشند. اگر شما نگرانی‌هایی در مورد رفتار گفتاری فرزندتان دارید و این مشکلات برای شما و او ناراحت‌کننده است، ارزیابی توسط یک متخصص سلامت روان به شما کمک خواهد کرد.
در مواردی که کودکان با لالی انتخابی (Selective Mutism – SM) مواجه هستند، ایجاد ارتباط اجتماعی و توانایی گفتار در مواقع معیّن ممکن است با چالش‌هایی روبرو باشد. درمان SM معمولاً با استفاده از تکنیک‌ها و مداخلات مشخص صورت می‌گیرد. برنامه‌های درمانی مبتنی بر شواهد می‌توانند به کودکان با SM کمک کنند تا موفقیت در ارتباطات گفتاری و اجتماعی داشته باشند.
تاخیر در رشد، نقص در مهارت‌های زبانی دریافتی یا بیانی، اختلال در ارتباط اجتماعی، یا مشکلات در یادگیری زبان دوم نیز می‌توانند به موقعیت گفتاری کودکان تأثیر بگذارند. بنابراین، ارزیابی تخصصی و دقیق توسط یک متخصص سلامت روان و توانبخشی مهم است تا علت و معیارهای دقیق تعیین شود.
همچنین بخوانید: نوزادان چگونه صحبت کردن را یاد می گیرند؟
در نهایت، به همراهی و راهنمایی از متخصصان و مشاوران توانبخشی، شما میتوانید به کودکتان کمک کنید تا مشکلات گفتاری و اجتماعی خود را پیش ببرد و موفقیت در مهارت‌های ارتباطی بیشتری داشته باشد.
در صورتی که نیاز به مشاوره روانشناسی در مورد اضطراب دارید میتوانید با مشاوران ایلان پلاس در ارتباط باشید.
شاید برای شما هم مفید باشد
