آغاز کلام!
پدر و مادر بودن یک شغل بیست و چهار ساعته است و در این میان، یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین وظایفی که بر عهده هر والدی می‌باشد، مراقبت و حفظ امنیت کودک در شرایط گوناگون و در برابر انواع خطرات محیطی است. شما در فصل سرما، با پوشاندن لباس گرم از فرزندتان در برابر سرماخوردگی محافظت می‌کنید، با فراهم کردن غذای مناسب، او را از سوء تغذیه و گرسنگی نجات می‌دهید، با زدن واکسن‌های مختلف از همان ابتدای نوزادی از او در مقابل انواع بیماری‌های کودکان حفاظت می‌کنید و در شرایط و موقعیت‌های گوناگون داخل یا خارج خانه مراقب امنیت و سلامتی کودک هستید. به همین ترتیب، یکی از اصلی‌ترین وجوه حفاظت از فرزندان، توجه به امنیت و مراقبت جنسی آن‌هاست.
زمانی که از مراقبت جنسی سخن می‌گوییم، به معنای این است که با رعایت برخی اصول تربیتی و همچنین آموزش‌های مختلف به کودکان، آن‌ها را در برابر انواع تعرض و تجاوزهای جنسی (که در ادامه به توضیح و تشریح انواع آن خواهیم پرداخت) ایمن سازیم. بخشی از این اصول مراقبتی و تربیتی، وظایفی را شامل می‌شود که بر عهده والدین می‌باشد و بخش مهم دیگر این آموزه‌ها، مقاوم‌سازی و توانمندسازی خود کودکان برای مراقبت از خود است. این یک واقعیت است که نمی‌توانیم در تمام شرایط و صد در صد اوقات در کنار بچه‌ها حضور داشته باشیم و آن‌ها را در یک حضار امن و غیر قابل نفوذ نگه داریم؛ و به همین جهت، لازم است که بچه‌ها متناسب با سن خود، آگاهی و جسارت لازم برای مراقبت از خودشان را به دست بیاورند.
منظور از کودک‌آزاری یا سوء استفاده جنسی از کودکان چیست؟
وقتی نام «تجاوز یا تعرض» به میان می‌آید، بسیاری از افراد تصور می‌کنند که منظور، برقراری یک ارتباط جنسی کامل است. اما حقیقت موضوع بسیار گسترده‌تر از این می‌باشد. در واقع، هر نوع استفاده از کودک برای دستیابی به تحریک یا ارضای جنسی، چه به صورت لمس یا غیر لمس باشد، کودک‌آزاری جنسی محسوب می‌شود.
با این تعریف، هر گونه تماس فیزیکی با اندام‌های خصوصی کودک یا وادار کردن کودک برای لمس این اندام‌ها، نشان دادن فیلم یا فایل‌های صوتی حاوی محتواهای غیراخلاقی و متناسب بزرگسالان، در آغوش گرفتن کوک با هدف تحریک جنسی یا حتی شوخی‌های لفظی یا غیرلفظی با محتوای جنسی، همه و همه شکل‌هایی از کودک‌آزاری و سوء استفاده جنسی از کودک به شمار می‌روند و به درجات متفاوت، می‌توانند آثار روحی و جسمی مخرب و شدیدی را بر کودک داشته باشند.
عدم اطلاع و آگاهی بسیاری از خانواده‌ها از این تعاریف و اصول مراقبت جنسی، موجب می‌گردد که تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان در مقابل این خطرات و تهدیدها، بی‌دفاع و آسیب‌پذیر باشند. واقعیت تلخ جامعه جهانی (و حتی ایران) این است که آمار کودک‌آزاری و سوء استفاده‌های جنسی از کودکان و نوجوانان بسیار بیشتر از حد تصور خانواده‌ها و والدین است؛ به نحوی که برخی از آمارها عنوان می‌کنند، از هر چهار یا پنج فرد بزرگسال، یک نفر در کودکی به شکلی مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفته است و این آمار صرفاً مختص دختران نیست و جمعیت قابل توجهی از پسران را نیز در بر می‌گیرد.
همچنین بخوانید:
یکی دیگر از دلایلی که موجب می‌شود کودکان و نوجوانان بیشتر در معرض آسیب باشند این است که خانواده‌ها تصور می‌کنند که آزار و اذیت جنسی تنها به وسیله افراد غریبه و خارج از خانواده صورت می‌گیرد، در حالی که اتفاقاً بخش بسیار زیادی از کودک‌آزاری‌ها از سمت افرادی که به کودک و خانواده او نزدیک هستند، یعنی اقوام، دوستان و آشنایان، اعضای خانواده درجه یک کودکان (مثل پدر یا برادر)، مربی، هم‌کلاسی یا کودکان بزرگ‌تر در مدرسه و …. رخ می‌دهند. و اگر خانواده نسبت به اهمیت این مراقبت‌ها آگاهی کافی نداشته یا آموزش‌های لازم را در اختیار کودکان قرار نداده باشند، احتمال آسیب بالاتر خواهد رفت و کودک به دلیل ترس و نگرانی از به دردسر افتادن یا علاقه‌ای که به فرد متجاوز دارد، در مقابل این آزارها سکوت می‌کند.
بنابراین بسیار مهم و کلیدی است که در رعایت اصول مراقبت جنسی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد، تفاوت و استثنائی برای اعضای خانواده یا دوستان و آشنایان قائل نشوید تا اولاً کودک بهتر بتواند لزوم رعایت نکات ایمنی و مراقبتی را درک و آن‌ها را رعایت کند، و دوم اینکه در مقابل هرگونه احتمال آسیبی واکسینه شده باشد.
۵ آموزه مهم که هر کودکی باید برای مراقبت از خود در برابر کودک‌آزاری جنسی بداند:
۱. آشنایی با نقاط خصوصی بدن: نخستین آموزشی که باید برای حفاظت از کودکان در اختیار آن‌ها قرار بگیرد، آموزش مفهوم خصوصی بودن و آشنایی با نقاط خصوصی بدن و محدودیت‌هایی است که باید در مورد آن‌ها رعایت بشود. بهتر است با توجه به اطلاعات و فهم کودک، نقاط خصوصی بدن را به او معرفی کنید. مثلاً اگر تجربه رفتن به استخر و شنا کردن را دارد می‌توانید به او بگویید که «قسمت‌هایی از بدن که زیر لباس شنا قرار می‌گیرند، بخش‌های خصوصی بدن هستند. و کسی حق ندارد که قسمت‌های خصوصی بدن دیگری نگاه کند یا آن را لمس کند یا درمورد آن‌ها سوال بپرسد». مهم است که خود شما هم در روند روزمره خود این نکات را رعایت کنید. مثلاً برای حمام کردن فرزندتان، تا لحظه شستشوی پایانی و آب کشیدن، لباس زیر کودک را در نیاورید و قبل از خارج کردن لباس به او اطلاع دهید و از او اجازه بگیرید. یا اگر برای معاینه پزشک لازم است که کودک لباس خود را دربیاورد از پیش علت را به او توضیح دهید و اجازه بگیرید.
۲. بدن من متعلق به من است: کودک شما باید بداند که نسبت به بدن خود مالکیت دارد و کسی نباید بدون اجازه او، به حریم جسمانی او وارد شود. اگر حتی تمایلی به بوسیده شدن یا در آغوش گرفته شدن توسط دیگران ندارد، می‌تواند این اجازه را به آن‌ها ندهد و «نه» بگوید.
۳. شبکه ارتباطی امن: لازم است که فرزند شما یک شبکه ارتباطی امن داشته باشد و آن‌ها را بشناسد. این افراد امن کسانی هستند که شما و کودک به آن‌ها اعتماد دارید. به فرزندتان بیاموزید که این افراد مطمئن هستند و در صورتی که احساس ترس، ناامنی یا خطر داشت یا هرگونه مشکلی برای او پیش آمد، می‌تواند با این افراد درمیان بگذارد. بهتر است این شبکه ارتباطی امن ۴ یا ۵ عضو داشته باشد تا در شرایط مختلف به حداقل یک نفر از آن‌ها دسترسی داشته باشد. اما در عین حال، بهتر است به فرزندتان بگویید که حتی اگر رفتار یا صحبت‌های یکی از افراد این شبکه امن هم باعث شد که احساس بدی داشته باشد، می‌تواند با شما یا عضو دیگری درباره آن صحبت کند.
۴. آشنایی با نشانه‌های هشدار اولیه: منظور از نشانه‌های هشدار اولیه، احساسات و تغییرات هیجانی هستند که در شرایط ناامنی و خطر ممکن است به سراغ کودک بیایند. وقتی فرزند شما به خوبی با احساسات خود آشنا باشد، بهتر می‌تواند آن‌ها را با شما در میان بگذارد و بهتر متوجه شود که چیزی در محیط درست نیست! این نشانه‌های هشدار اولیه شامل احساس ترس، ناامنی، اضطراب یا معذب بودن هستند که ممکن است بچه‌ها آن‌ها را به صورت سریع‌تر شدن تپش قلب، دل‌درد، تعریق لرزش بدن یا …. تجربه کنند. به فرزندتان کمک کنید تا با احساسات خود آشنا شود و هر زمان که چنین احساسات ناخوشایندی را تجربه می‌کرد، آن را با شما یا یکی دیگر از اعضای شبکه امن خود در میان بگذارد.
۵. رازهای بد نباید راز بمانند: گاهی اوقات، و به ویژه زمانی که فرد آزارگر شخصی نزدیک به کودک است، رفتارهای نامناسب خود را به عنوان رازی بین خود و کودک عنوان می‌کند و از او می‌خواهد که این راز را حفظ کند. به فرزندتان بیاموزید که رازهای خوب و بد وجود دارند و منظور از رازهای بد، رازهایی هستند که باعث احساس ناراحتی یا اذیت شدن او می‌شوند و اگر چنین رازهایی وجود داشت که باعث آزار او می‌شوند، باید فوراً آن‌ها را به شما یا دیگر اعضای شبکه امن بگوید.
آنچه والدین باید برای مراقبت جنسی از کودک انجام بدهند:
- عزت نفس و خودآگاهی را در کودکان خود از همان ابتدای کودکی تقویت کنید: کودکانی که اعتماد به نفس بالاتر و شناخت بهتری نسبت به خود، احساسات و حقوق خود دارند، بهتر می‌توانند در ارتباط با سایرین مرزهایی را برای صمیمیت یا نزدیکی تعیین کنند. و زمانی که احساس کنند که رفتار فرد مقابل احساس ناخوشایند و آزاردهنده‌ای در آن‌ها ایجاد می‌کند یا بر خلاف اصول و آموزه‌های خانوادگی اوست، شجاعت بیشتری برای مقابله یا کمک خواستن خواهند داشت. اما کودکی که صرفاً یک کودک «حرف‌گوش‌کن» و کاملاً مطیعی است که مرزها، حقوق فردی و احساسات خود را به خوبی نمی‌شناسد، احتمالاً ساده‌تر تسلیم فرد آزارگر می‌شود.
- خود شما به عنوان الگویی برای کودک، مراقب اعمال خود باشید: اگر شما به فرزندتان درباره نقاط خصوصی بدن و ممنوعیت نگاه کردن یا لمس آن‌ها آموزش بدهید، اما همیشه در مقابل اعضای خانواده لباس‌تان را عوض کنید، یا در هنگام حمام کردن کودک، اصول و آموزه‌های خود را کاملاً نقش کنید یا الفاظ و شوخی‌های نامناسب را در مقابل کودک به کار ببرید، اهمیت آموزش‌ها و درست بودن آن‌ها را زیر سوال برده‌اید.
- آموزش حریم خصوصی و حرمت نفس را از همان کودکی با فرزند خود تمرین نمایید: به یاد داشته باشید که برای یک فرد متجاوز یا آزارگر، سن فرزند شما مهم نیست. بنابراین منتظر زمان خاصی برای ارائه آموزش‌ها به فرزندتان نباشید و در موقعیت‌های مختلف و متناسب با سن و فهم کودک، نکات لازم را با او در میان بگذارید و در موقعیت‌های مرتبط مختلف آن‌ها را مرور کنید تا به خوبی در ذهن کودک جای بگیرند. به فرزندتان بیاموزید که حریم خصوصی به چه معناست و او حق دارد که از حریم خود دفاع کند، حتی در برابر افراد بزرگ‌تر از خودش!
- نه گفتن را به کودک خود بیاموزید: اطاعت بی قید و شرط از دیگران و حتی بزرگسالان، لزوماً یک ویژگی مثبت نیست. کودکان باید بدانند که مثل هر انسانی، حقوقی دارند و یکی از این حقوق این است که می‌توانند در مقابل خواسته‌های دیگران «نه» بگویند و از حریم خود دفاع کنند، حتی اگر فرد مقابل آن‌ها یک شخص بزرگ‌تر باشد! فراموش نکنید که «نه گفتن»، خط مقدم کارزار مقابله با افراد سوءاستفاده‌گر و متجاوز است.
- به احساسات و مرزهای کودک احترام بگذارید تا کودک احترام به خود را فرا گیرد: یکی از رفتارهای غلط و رایجی که در بین افراد و خانواده‌ها رخ می‌دهد و بارها شاهد آن بوده‌ایم این است که بسیاری از والدین کودک را بر خلاف خواسته‌اش «وادار» می‌کنند تا با اقوام روبوسی کند یا در آغوش آن‌ها برود. چنین رفتارهایی اگرچه بسیاری از اوقات از روی علاقه به کودک یا رعایت آداب اجتماعی است، اما در حقیقت، تجاوز به مرزهای کودک است. با چنین برخوردهایی کودک توانایی «نه» گفتن در برابر دیگران یا دفاع از مرزهای جسمی و روانی خود را به خوبی نمی‌آموزد.
- ایجاد محیط صمیمانه، امن و توأم با اعتماد در خانواده را فراموش نکنید: یکی از مهم‌ترین اصول مراقبت جنسی از فرزندان، ایجاد ارتباطی امن و دوستانه با کودک است. برای اینکه بدانید تا چه اندازه در این اصل موفق عمل کرده‌اید، کافی است به این دو سوال پاسخ صادقانه و واقع‌بینانه‌ای بدهید؛ «آیا ارتباط شما و فرزندتان به قدری صمیمانه و گرم هست که اگر او مرتکب اشتباهی شد یا خطری او را تهدید کرد، جرأت مطرح کردن آن را با شما داشته باشد؟» و «واکنش معمول شما در برابر اشتباهات کودک چیست؟». اگر شما به طور معمول در مقابل اشتباهات فرزندتان سخت‌گیر و تنبیه‌کننده هستید یا مدام برای کنترل رفتارهای کودک او را تهدید می‌کنید، فرزند خود را از یک منبع حمایتی قوی و مطمئن محروم می‌کنید. و به همین سادگی، فرزند شما حتی اگر تهدید را شناسایی کند، جرأت کافی برای مطرح کردن آن و کمک خواستن از شما را نخواهد داشت؛ زیرا یکی از مهم‌ترین دلایل سکوت قربانیان کودک‌آزاری، ترس از والدین و طرد و تنبیه شدن از سوی آن‌هاست.
- با کودک خود مطرح کنید که اگر با غریبه‌ها رازی ناخوشایند داشت، به شما اطلاع دهد و از این موضوع نگرانی نداشته باشد: این که فرزند شما بداند که اگر رازی وجود دارد که او را آزار می‌دهد یا احساس بدی برای او دارد را می‌تواند با شما یا دیگر افراد دایره امن خود مطرح کند، می‌تواند احتمال سکوت او در برابر آزار را کاهش دهد. اما لازمه این آموزه، رعایت کردن مورد قبلی، یعنی ایجاد رابطه امن و دوستانه با کودک است. چراکه طبعاً اگر شما به طور معمول شنونده خوبی برای حرف‌های فرزندتان نباشید، یا مدام با سرزنش، تحقیر یا توبیخ کردن برای اصلاح اشتباهات فرزندتان تلاش کنید، یا اگر وقتی رازی را با شما در میان می‌گذارد آن را با دیگران مطرح می‌کنید، گزینه چندان مناسبی برای در میان گذاشتن یک راز ناخوشایند نخواهید بود.
شاید برای شما هم مفید باشد
